اشعار اقبال لاهوری نقش مهمی در ترویج وحدت اسلامی داشته است

به گزارش ایکنا از خراسان رضوی، محمد جعفر یاحقی، استاد دانشگاه فردوسی مشهد، امروز 21 آبان ماه، در همایش بزرگداشت اقبال لاهوری در دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه فردوسی مشهد، اظهار کرد: اقبال از یک سو نقطه اتصال ایران و پاکستان از یک سو نقطه اتصال برای ایران، پاکستان و اسلام است همچنین از هر طرف دیگر نقطه اتصال دانشکده ادبیات ایران و پاکستان بوده و لذا این شاعر علامه در این راستا پیوند خوبی بین ایران و پاکستان ایجاد کرده است.

وی ادامه داد: در دانشگاه فردوسی همواره  سخن از اقبال بوده و از همان روزهای تاسیس دانشکده، ارتباط با آثار اقبال لاهوری برقرار بوده است. در دهه چهل، استاد فقید و رئیس سابق دانشکده، دکتر رجایی، علاقه زیادی به اقبال داشتند و در سخنرانی خود اشعار اقبال را بسیار قرائت می نمود و به اهمیت ارتباط ایران و پاکستان تأکید می کردند ضمن اینکه برگزاری مراسم بزرگداشت اقبال را در روز تولد وی قرار می داد، برگزاری این جلسات و همایش ها از همان زمان ها کمک شایانی به تعمیق این ارتباط کرده است.

یاحقی بیان کرد: کنفرانس های بزرگی به همین منظور برگزار شده اند و مقالات بسیاری به سه زبان فارسی، اردو و انگلیسی چاپ شده است که امید می رود این ارتباطات همچنان قوی و زنده بماند. کنسولگری پاکستان نیز همواره حامی این ارتباطات بوده است و تاکنون جلسات بسیاری با همکاری این مجموعه در خصوص علامه اقبال برگزار شده است همچنین با همکاری کنسولگری پاکستان اتاق اقبال نیز در دانشگاه فردوسی ایجاد شد که پس از یک دوره فعالیت آن مختل شد و امیدواریم بار دیگر فعال شود.

استاد دانشگاه فردوسی مشهد تصریح کرد: اقبال لاهوری ادامه شاعران پارسی گوی ماست و لذا این شاعر بزرگ را بیشتر در ذیل تاریخ و ادبیات خود می دانیم چرا که اشعار فارسی بسیاری از ایشان مانده است. اشعار اقبال از مولانای رومی الهام گرفته و با تلفیق این افکار با عرفان اسلامی، نقش مهمی در ترویج وحدت اسلامی داشته که این امر در نهایت به استقلال پاکستان کمک کرد.

وی افزود: در واقع شاعرانی مثل اقبال با الهام گرفتن از مولوی و ادبیات فارسی، اندیشه های فلسفی و عرفانی خود را توسعه داده اند که این نیز نقش مهمی در تقویت پیوندهای فرهنگی میان دو کشور دارد. برنامه های مشترکی بین دانشگاه فردوسی و دانشگاه های پاکستان برگزار شده و ادامه این برنامه ها برای تعمیق روابط میان دو کشور ضروری است.

یاحقی به پروژه های تحقیقاتی مشترک و اهمیت حفظ فرهنگ و ادب فارسی در پاکستان اشاره کرد و از همه دست اندرکاران خواست تا تلاش خود را برای تقویت این روابط فرهنگی و علمی ادامه دهند.

معراج پیامبر مورد توجه شاعران تراز اول فارسی بوده است

سیدمهدی زرقانی، دبیر علمی همایش بزرگداشت اقبال لاهوری، در ادامه اظهار کرد: مسئله معراج و به آسمان رفتن انسان بسیار مورد علاقه تقریباً همه شاعران تراز اول زبان فارسی است. این پدیده، در حقیقت، جالب توجهی است؛ زیرا در هستی شناسی کلاسیک، هستی به دو قسمت «عالم ماده» و «عالم غیب» یا به تعبیر دیگر، «عالم روح» تقسیم شده است.

وی گفت: در معراج، انسان ها به «عالم ماده» و بام آسمان هستی می رسند و این تجربه رفتن به بام آسمان، تخیل بسیاری از شاعران و نویسندگان ما را برانگیخته و در حاشیه اش شعرهای زیادی سروده اند.

زرقانی بیان کرد: برخی از متون در مورد معراج رسول الله است و برخی از این متون که تخیل قوی تری دارند، به طوری که گویی خود شاعر به آسمان رفته و این رفتن به آسمان را در یک تجربه شهودی یا تخیلی به ما منتقل کرده اند. این گونه از ادبیات فارسی در حقیقت یک ژانر خاص به نام «معراج نامه» را تشکیل می دهد که شرح سفر به آسمان است. معراج نامه ها معمولاً با جهان کلاسیک و پارادایم سنتی متناسب هستند.

دبیر علمی همایش بزرگداشت اقبال لاهوری بیان کرد: اما انسان مدرن، با دغدغه ها و مشکلات دیگری مواجه است. در ادبیات معاصر و مدرن فارسی، به نظر می رسد کسی معراج نامه را با آن نگاه سنتی ننگریسته است. تنها اقبال، در بین شاعرانی که من می شناسم، تصمیم گرفته ژانری کلاسیک را به معاصر بیاورد و آن را با اقتضائات زمانه پیوند دهد.

وی افزود: پرسش من در این سخنرانی این است که چگونه اقبال این کار را انجام داد و از چه شگردهایی استفاده کرد که ژانر کلاسیک را به مدرن تبدیل کند و مسائل زندگی عصر جدید را با این گونه ادبی به نام معراج نامه مرتبط کند.

زرقانی بیان کرد: تغییری که اقبال داد، تغییر از جستجوی حقیقت ازلی در معراج به جستجوی واقعیت های زمینی و دنیایی بود. اقبال در معراج نامه اش، با مهارت، مسائل زندگی روز و قرن بیستم بشر را وارد کرده است. بدین ترتیب، او نگاهی تازه به معراج ارائه می دهد.

دبیر علمی همایش بزرگداشت اقبال لاهوری اظهار کرد: به عنوان یکی از دغدغه های اصلی اقبال، رسیدن به خودآگاهی شرق است. او پرچم دار هویت شرقی می باشد و می کوشد مخاطبان را به یادآوری فرهنگ و اندیشه های خود دعوت کند و از قید نفی و طرد فرهنگ غربی بپرهیزد. اقبال در شعرش به تماشای چهره های تاریخی و اجتماعی می پردازد و در این راه از شخصیت هایی مانند «سید جمال اسدآبادی» و «مولانا» بهره می برد.

این استاد دانشگاه افزود: سومین شگرد اقبال، توجه به ابلیس و تأمل در مفهوم انسان و فرشتگی است. او در این باره می گوید که در جستجوی انسانی است که تسلیم نشود و پیروز شود. این ابلیس، نمایی مدرن از انسان و حقیقت وجودی او را در قالب شعر به تصویر می کشد.

وی گفت: در نهایت، اقبال با استفاده از این شگردها تلاش می کند تا معراج نامه را به یک اثر معاصر تبدیل کند که نه تنها به مسائل بنیادی بلکه به واقعیت های زندگی انسان در عصر جدید نیز بپردازد.

علت عقب ماندگی مسلمانان در نگاه علامه اقبال لاهوری

در ادامه کریم نجفی برزگر، دبیر کل شبکه دانشگاه های مجازی جهان اسلام، اظهار کرد: از نمایندگان محترم کشورهای عراق، پاکستان و عربستان و اساتید گرامی برای برگزاری مراسم بزرگداشت اقبال تشکر می کنم که نسبت به شخصیتی که در زمان خود به وحدت اسلامی فکر می کرد، توجه ویژه ای نشان دادند.

دبیر کل شبکه دانشگاه های مجازی جهان اسلام گفت: نگاهی که ما به اقبال داریم، مهم است، چرا که زیست اقبال در اوایل قرن نوزده و بیست میلادی، در هندوستان و کشورهای دیگر مورد توجه است، چرا که آن زمان ها کشورها با تحولات دوره ای مواجه بودند و انگلیسی ها به دنبال ایجاد تفرقه در بین مسلمانان بودند.

وی ادامه داد: در آن دوران فرهنگ غربی در حال ترویج بود و یکی از مسائل مهم، این بود که علمای جهان اسلام با این تفکرات و اندیشه های جدایی طلبانه بین مسلمانان و ملیت ها مبارزه کردند.

نجفی برزگر افزود: علمای اسلام در آن زمان و هشدارهای لازم را دادند. آن دوره، زمانی بود که صنعت چاپ نیز ایجاد شده بود و اندیشه های شخصیت های بزرگی مثل علامه اقبال، سید جمال الدین اسدآبادی، سید قطب در مصر و علامه کاشف القطا در عراق، سید ابوالحسن نبوی در هند بسیار تاثیرگذار بود و با پیشرفت صنعت چاپ این اندیشه ها به جوانان و سایر اندیشمندان می رسید. این حرکت اسلامی در کشورهای مختلف به مقابله با تفرقه پرداخت.

وی با اشاره به جمله ای معروف «اسلام دین توحید و وحدت کلمه توحید است»، افزود: پیامبر عزیز اسلام همیشه بر توحید تأکید می کرد. همین وحدت مسلمانان در کلمه توحید نهفته است و یکی از اهداف شخصیت هایی مانند سید ابوالحسن نبوی و سید قطب نیز همین بحث توحید کلمه بود.

دبیر کل شبکه دانشگاههای مجازی جهان اسلام گفت: همچنین سید جمال الدین اسدآبادی به کشورها سفر می کرد و اهمیت وحدت اسلامی را گوشزد می کرد.

نجفی برزگر بیان کرد: علامه اقبال ایمان به خداوند را برای پیشرفت مسلمانان ضروری می دانست و معتقد بود اگر ایمان نباشد، انسان هویت خود را از دست می دهد. او ضعف ایمان و فریفته شدن به فرهنگ غربی را علت عقب ماندگی مسلمانان می دانست و معتقد بود که کشورهای اسلامی باید استدلال منطقی خود را حفظ کنند و در برابر فرهنگ غربی دچار خودباختگی نشوند.

انتهای پیام